ទសពិធរាជធម៌ ១០ ប្រការ

ទសពិធរាជធម៌ (ទៈ សៈពិធៈរាជៈ ធ័រ, ឬតាមទម្លាប់ថា ទស់សៈពិត--) ន. (បាលី. ទសវិធ + រាជធម្ម) រាជធម៌ ១០យ៉ាង គឺធម៌ ១០ ប្រការ សម្រាប់ព្រះរាជាទ្រង់ប្រព្រឹត្ត ព្រមទាំងណែនាំពួកសេនាបតីមន្ត្រីធំតូច និងពួករាស្ត្រប្រជាឲ្យប្រព្រឹត្តផង។ ទសពិធរាជធម៌ ជាក្រឹត្យក្រមច្បាប់វិន័យដែលព្រះមហាក្សត្រ​ ឬអ្នកដឹកនាំប្រទេសជាតិខ្មែរត្រូវតែប្រកាន់គោរព និងអនុវត្តតាមដោយហ្មត់ចត់ខ្ជាប់ខ្ជួននិងត្រឹមត្រូវជាទីបំផុត។បើពុំនោះសោតទេ​ ប្រទេសជាតិ ប្រជានុរាស្រ្តនឹងជួបប្រទះវិបត្តិអន្តរាយ​ ក្តៅក្រហាយ រំជើបរំជួល ចលាចល អសន្តិសុខ សង្រ្គាម ទុក្ខសោកសង្រេង ភ័យព្រូយ ព្រាត់ប្រាស់ក្រុមគ្រួសារញាតិសន្តានជាមិនខាន។ឯព្រះមហាក្សត្រនិងអ្ន​កដឹកនាំគេចផុតយករួចខ្លួនបានដែរ។ ដូចក្នុងន័យពាក្យពេចន៍បានបញ្ជាក់ស្រាប់ទសពិធរាជធម៌ គឺច្បាប់ទាំង១០ប្រការដែលចែងបញ្ញត្តិអំពីករណីកិច្ច របស់ព្រះមហាក្សត្រ និងអ្នកដឹកនាំប្រទេសខ្មែរ។ ទសពិធរាជធម៌ទាំងដប់មាន៖​

១.​ ទាន ចែករំលែកដោយសេចក្ដីសង្គ្រោះ

ព្រះមហាក្សត្រ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិ​ ត្រូវតែធ្វើទាន​ ចែកអំណោយដល់ប្រជាជនគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន​ ដោយគ្មានគំនិតគិតកេងប្រវ័ញ្ច​ ធ្វើប្រជាភិថុតឡើយ គឺមានន័យថា​ ទាននោះត្រូវមានភាពបរិសុទ្ឋល្អប្រសើរ គ្មានជាប់ជំពាក់ប្រឡាក់ប្រឡូស​ នឹងបាបកម្ម។

បើយើងពោលអោយចំទៅ​ ព្រះមាហាក្សត្រ ឬអ្នកដឹកនាំត្រូវរៀបចំគ្រប់គ្រង​នគរធើ្វដូចម្តេច​ ចេះចែកចាយផ្តល់ប្រជាពលរដ្ឋ​ និងជាតិនូវលទ្ឋភាពគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីជំរុញអោយមានធនធានមានចំណេះវិជ្ជាអាចរស់នៅក្នុងសភាពថ្លៃថ្នូរ ពេញលេញជាមនុស្សម្នា​ មានកិតិ្តយសរុងរឿងថ្កុំថ្កើង។

២. សីល ការរក្សានូវសេចក្ដីល្អ វៀរចាកអំពើទុច្ចរិត

ព្រះមហាក្សត្រ ឬ​អ្នកដឹកនាំត្រូវតែប្រកាន់ និងរក្សាអោយមានសីលធម៌ដក់ជាប់ក្នុងខ្លួនជានិច្ច។ សីលធម៌នេះ គឺបញ្ចសីលា ឬសីល៥ និងព្រហ្មវិហារធម៌ចំពោះប្រជានុរាស្រ្ត។ ក្នុងបញ្ចសីលា គេកត់សំគាល់ឃើញមានការមិនប្រមាថ ឬសំលាប់ជីវិត មិនលួចប្លន់ មិនលួចលាក់មានសាហាយស្មន់ មិនភូតភរកុហសបោកប្រាស់ និងមិនភ្លើតភ្លើនបណ្តោយខ្លួន អោយលង់លក់ទៅដោយគ្រឿងស្រវឹង។

ចំណែកក្នុងព្រហ្មវិហារធម៌វិញ មានធម៌ទាំងអស់៤គឺ៖

. មេត្តា ជាការស្រលាញ់រាប់អានដែលមានចំពោះមនុស្សគ្រប់រូបគ្រប់ប្រភេទ

. ករុណា ដែលជាការផ្សព្វផ្សាយនូវការអាណិតអាសូរសន្តោស

. មុទិតា ដែលជាការត្រេកអរសាទរនៅពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋបានសុខសប្បាយចំរុងចំរើនក្សេមក្សាន្ត និង

. ឧបេក្ខា ដែលជាការរាប់រកអស់គ្រប់សព្វសត្វដោយក្តីស្មោះស្ម័គ្រស្មើគ្នា គ្មានរើសអើងប្រកាន់វណ្ណះ ឬ ពណ៌សម្បុរ។

៣. បរិច្ចាគៈ ​ការអោយដោយមិនចង់បានផលតបស្នង

ព្រះមហាក្សត្រ​ ឬអ្នកដឹកនាំត្រូវយកព្រះរាជទ្រព្យ​ ឬសម្បត្តិរដ្ឋទៅចែកជួយប្រទេសជាតិ​ ពោលគឺប្រជាលរដ្ឋត្រូវការ។​ គឺក្នុងន័យ​ ត្រូវចេះប្រើប្រាក់កាក់ធនធានរដ្ឋ​ ដោយយុត្តិធម៌ត្រឹមត្រូវឥតលំអៀង​ កេងបន្លំយកទៅកសាងអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ​ អោយបានជឿនលឿនឆ្ពោះទៅរកវឌ្ឍនភាព​ និងសុភមង្គល​ វិធីនេះ គឺការបែងចែកភោគផល​ ធនធាននគរអោយទៅដល់ប្រជាជនគ្រប់ស្រទាប់ជាន់ថ្នាក់​ ដោយគ្មានរើសអើងវណ្ណះ។​ ពីព្រោះជាសិទ្ឋិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប មិនមែនជាអំណោយ​ ឬជាការនាំ និងអ្នកនយោបាយម្នាក់ៗ​ ត្រូវតែគោរពប្រណិប័តធ្វើតាមដែរ។

៤. អាជ្ជវៈ​ មានសេចក្ដីត្រង់​

ការទៀងត្រង់មិនវៀចវេរដែលព្រះមហាក្សត្រ​ និងអ្នកដឹកនាំត្រូវតែគោរព​ និងប្រកាន់ខ្ជាប់ខ្ជួនជាដាច់ខាត។​ ក្នុងពាក្យទៀងត្រង់​ អត្ថន័យមានទំហំធំធេងណាស់​ គឺជាជំពាក់ទៅនឹងកាយវាចារចិត្តរបស់អ្នកដឹកនាំ។​ បើនិយាយអោយចំទៅ​ គឺគេមិនត្រូវក្បត់ប្រជាជន​ និងប្រទេសជាតិឯង​ មិនប្រើអំនាចផ្តាច់ការ មិនអយុត្តិធម៌​ មិនបំរើផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ក្រុមគ្រួសារ​ បក្សពួក និង បរទេស។

៥. មទ្ទវៈ​ មានសេចក្ដីទន់ភ្លន់ស្លូតសុភាពរាបសា

ព្រះមហាក្សត្រ​ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិ​ ត្រូវតែរៀបចំ​ឬកពារ អាកប្បកិរិយា​​ពាក្យសម្តី ចិត្តគំនិតអោយបានទន់ភ្លន់សុភាពរាបសារល្អត្រឹមត្រូវថ្លៃថ្នូរយុត្តិធម៌ ដោយមិនបញ្ចេញអាការៈ​ ឬកពារច្រងេងច្រងាងច្រឡោងខាម​ ច្រឡើសបើស ហារស្រែកឡើងរកតែកាប់ចាក់ប្រើកំលាំងបាយជាមួយនិងប្រជារាស្ត្រទន់ខ្សោយ។

ព្រះមហាក្សត្រ ឬ អ្នកដឹកនាំជាតិជាតំណាងប្រជាជាតិមួយទាំងមូល។ បើអ្នកតំណាងប្រជាជាតិទាំងនេះមានកាយវាចារចិត្តមិនល្អសមរម្យនោះ​ គឺប្រទេសជាតិ និងប្រជាជនទាំងអស់គ្នាដែលត្រូវបាត់បង់កិត្តិយសត្រូវគេមើលងាយនិងទទួលនូវផលវិបាករងគ្រោះថ្នាក់គ្រប់ប្រភេទបែបយ៉ាង។

៦. តបៈ ការកាន់ឧបោសថសីលតាមកាលកំណត់ម្ដងៗ

​ ព្រះមហាក្សត្រ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិតាមកាលកំនត់​ ត្រូវតែចូលកាន់ឧបោថសីល​ ដើម្បីដុសខាត់អប់រំចិត្តអារម្មណ៍​មនោសញ្ចេតនា​ អោយភ្លឺស្វាងចៀសវៀងអវិជ្ជា​ដែលជាប្រភពនៃក្តីវិនាស​ ការចូលកាន់ឧបោថសីល​ អាចចាត់ទុកជាការដកឃ្លាមួយរយៈ​ពីភាពជាប់ជំពាក់ជំពីនក្នុងបញ្ហាបច្ចុប្បន្ន​ ដើម្បីយកពេលយកឪកាសសំរាប់សញ្ជប់សញ្ជឹងរិះគិតពិចារណា ឆ្លុះពិនិត្យមើលអស់សព្វគ្រប់សកម្មភាព​ និងអំពើទាំងប៉ុន្មានដែលខ្លួនផ្ទាល់បានប្រព្រឹត្ត។​

អាកប្បកិរិយា​ និងកាយវិការរបៀបនេះ​ អាចនាំអោយអ្នកដឹកនាំ​ ឬអ្នកនយោបាយមានពេលវេលា​ និងរកផ្លូវល្អឃើញហើយអាចផ្លាស់ប្តូរលុបលាងកែប្រែកំហុសអាក្រក់ល្អ​ ទាំងប៉ុន្មានដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្តដែរ។

៧. អក្កោធនៈ មិនកម្ដៅក្រហាយអ្នកដទៃ

ព្រះមហាក្សត្រ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិ មិនត្រូវដើរឆ្កិះឆ្កៀលដុតរោលបំបែកបបាក់អ្នកដទៃ អោយកើតមានកំហឹងដើម្បីគ្រប់គ្រងតាំងខ្លួនមានតែមួយឯងគត់ប៉ុណ្ណោះទេ។​ ការបង្ក បង្កើតអោយមានរឿងសៅហ្មង​ អោយមានការក្តៅក្រហលក្រហាយដូច្នេះ​ បណ្តាលធ្វើអោយបែកបាក់ប្រេះឆាសាមគ្គីផ្ទៃក្នុង​ ហើយអាចក្លាយជាចលាចលច្របូកច្របល់ និងជាសង្រ្គាមបង្ហូរឈាម។

អ្នកដឹកនាំជាតិត្រូវតែចេះរំងាប់ចិត្ត​ មិនអោយមានកំហឹងគំនុំនិងមានការសងសឹក​ ឆេះឆាបដក់គុំក្នុងខ្លួនឡើយ។​ ការកសាងប្រទេសជាតិ​ មិនមែនស្ថិតនៅលើការបំបែកបំបាក់សាមគ្គី​ បង្កើតអោយមានជំលោះឈ្លោះមើលមុខគ្នាមិនត្រង់នោះទេ។

៨. អវិហឹសា មិនបៀតបៀនអ្នកដទៃ

ព្រះមហាក្សត្រ​ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិ​ មិនត្រូវយកហិង្សា​ ឬកំលាំងបាយ​ កំលាំងអាវុធមកធើ្វជាត្រីមុខទេ​ ក្នុងការត្រិះរិះពិចារណា​ និងដោះស្រាយបញ្ហាអាយុជីវិតប្រទេសជាតិ។​ បើយើងគ្មានគំនិតអាក្រក់​ មិនប្រើកំលាំងអាវុធ​ មិនបៀតបៀនគេគេ​ ក៏គេមិនបៀតបៀនមកលើយើងដែរ។​ គោលការណ៍ធំត្រូវស្ថិតនៅលើទស្សន:សន្តិវិធី​ ក្នុងការដោះស្រាយគ្រប់បញ្ហាកសាងប្រទេសជាតិ។​

ទស្សនៈសន្តិភាព​ ត្រូវស្ថិតនៅជាមូលដ្ឋានជាគោលដៅធំចំបង​ ដែលព្រះមហាក្សត្រ​ និងអ្នកដឹកនាំជាតិ​ ត្រូវតែនាំគ្នាខំស្វែងទៅរកឈោងហក់ចាប់អោបក្រសោប យកមកអោយបានជាចាំបាច់​ ពីព្រោះប្រទេសជាតិនីមួយៗត្រូវការសន្តិភាព​ ដើម្បីកសាងដើរឆ្ពោះទៅរកអី្វ​ ដែលជាការអភិវឌ្ឍន៍ជាការរីកចំរើនលូតលាស់​ និងជីវភាពរុងរឿងរស់នៅដោយសុខសន្តិភាពក្សេមក្សាន្ត។

៩. ខន្តី មានសេចក្ដីអត់ធន់

ព្រះមហាក្សត្រ​ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិ​ ត្រូវតែមានចិត្តអំនត់អត់ធន់​ ហើយមិនលោត​ទៅតាមកំលាំងខ្យល់ព្រឹត្តិការណ៍ដែលបោកបក់នោះទេ។ការស្ទុះហក់លោតទាំងកម្រោល ទៅតាមភ្លើងកំហឹងទៅតាមចំណង់ចិត្តមានះ​ ទៅតាមការលោភលន់រំជើបរំជូលត្រេកត្រអាល​ អាចនាំមកនូវការវិនាសអន្តរាយនូវផលអាក្រក់​ ដែលពុំអាចប៉ាន់ស្មានបាន ដល់ការត្រិះរិះពិចារណារកយល់ហេតុផលការរៀបចំ​ និងអនុវត្តគោលដៅគម្រោងផែនការណ៍ផ្សេងៗ​ ជាអត្ថប្រយោជន៍សំរាប់ប្រទេសជាតិ។​ ការប្រកាន់ចិត្ត​ នឹងនមិនឆេវឆាវព្យាយាមសំភីអំណត់អាចណែនាំអោយយើងចេះរង់ចាំពេលរេលាឪកាសល្អដើម្បីអនុវត្តគោលការណ៍អោយបានសំរេច។ ការប្រកាន់ខន្តីអត់ធ្មត់សង្កត់ចិត្តនិង ព្យាយមជាគុណសម្បត្តិមួយយ៉ាងធំសម្បើម។

១០. អវិរោធនៈ​ មិនបំពានលើធម៌លើច្បាប់

ព្រះមហាក្សត្រ​ ឬអ្នកដឹកនាំជាតិត្រូវគោរពច្បាប់ជាធរមាន។គេត្រូវតែដាក់​ច្បាប់ជាធំអោយខ្ពស់បំផុតលើបុគ្គល។​ គេត្រូវទុកដាក់ច្បាប់វិន័យធម៌ជាមូលដ្ឋាននិងជាគ្រឹះ របស់ជាតិសំរាប់រៀបចំស្ថាប័នអោយកើតមានជានិតិរដ្ឋ។​ គេត្រូវធ្វើដូចម្តេចអោយច្បាប់ធម្មវិន័យក្រឹត្យក្រមកា្លយទៅជារបងសំរាប់ការពារធានារ៉ាប់រងសុខសន្តិភា របស់ប្រជាពលរដ្ឋទន់ខ្សោយ។ជាដាច់ខាតគេមិនត្រូវរំលោភបំពាន​ ដើរជាន់ឈ្លីលើច្បាប់លើធម៌លើវិន័យក្រឹត្យក្រម​ ដែលធ្លាប់មានក្នុងសង្គមជាតិ​នោះឡើយ។ ទោះស្តេច​ ទោះមន្ត្រី​ ទោះសេចក្តីគហបតី​ និងក្រុមគ្រួសារក៏ត្រូវតែទទួលទោសដែរនៅចំពោះមុខច្បាប់។​ បើក្សត្រនោះអ្នកដឹកនាំជាតិនោះមិនគោរពច្បាប់សង្គម ហើយបែរជានាំគ្នាបង្កើតច្បាប់ថ្មីតម្រូវតម្រង់សំរាប់បំរើអំណាច​ និងផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួនពេលនោះប្រទេសជាតិនិងជួបប្រទះនូវភាពអនាធិបតេយ្យរំជើបរំជួល ចលាចលអសន្តិសុខអន្តរាយហើយប្រជារាស្រ្ត​ នឹងរងទុក្ខវេទនាព្រាត់ប្រាសបែកបាក់ក្រុមញាតិសន្តានជាមិនខាន​ គឺបានសេចក្តីថានរណាដែលគ្មានច្បាប់គ្មាន សីលធម៌​ គ្មានធម៌គ្មានវិន័យក្រឹត្យក្រមនគរនោះមិនអាចនឹងចំរើនរុងរឿងរស់ក្នុងសន្តិភាពបានឡើយ។ នគរនោះនឹងត្រូវរលេះរលួយទ្រុឌទ្រោមចុះអោនថយខ្សោយ ដើរថយក្រោយចាញ់គេជាលំដាប់។ ចំណែកព្រះមហាក្សត្រនិងអ្នកដឹកនាំជាតិទាំងនោះវិញ​ ក៏រត់មិនរួចពីប្រជានុរាស្រ្តផ្តន្ទាទោសដែរ។